DIE DECIMA TERTIA IUNII.
DE SANCTO ANTONIO, ORDINIS MINORUM S.
FRANCISCI. PATAVII IN DITIONE VENETA
VITA
CAPUT I.
Initia apud Canonicos Regulares, transitus ad
Fratres Minores, vita eremitica in Romandiola.
[1] In Hispaniis,
civitate Ulysbona, quæ ad Occidentalem Regni Portugalliæ plagam, in extremis
terræ finibus sita est; [Ulysippone natus Sanctus,] quædam prægrandis ecclesia,
in honore Virginis gloriosæ Genetricis Dei Mariæ a fabricata consistit, in qua
pretiosum B. Vincentii Martyris corpus honorifice requiescit, a cujus
Occidentalium valvarum liminibus, venerabiles B. Antonii parentes non longe
manentes, felicem hunc in primo juventutis flore filium genuerunt; nomenque ei
Fernandus in sacro baptismatis lavacro imponentes, in eadem etiam postmodum ecclesia
educandum puerum tradunt, [acta modeste pueritia,] [moribus] & litteris
imbuendum. Qui, dum, post annos pueriles simpliciter domi translatos,
[quidquid] fallax mundi species, ac petulantia carnis placentia sibi
suggererent, nequaquam iis concupiscentiæ fræna laxavit; sed jam soli Deo
servire disponens, evidentius id processu temporis opere declaravit.
[2] Spretis namque
mundi & carnis illecebris, ad quoddam cœnobium S. Augustini, præfatæ
civitati vicinum, [sit Canonicus Regularis,] se contulit; ibique devotus
habitum Religionis assumpsit. Ubi dum pacem pectoris ejus importuna carorum
amicorum frequentia pertubaret; peractis ibidem ferme duobus annis, ad sanctæ
Crucis de Conimbria, aliud scilicet ejusdem Ordinis monasterium transvolavit;
ad quod tamen, ob morum ipsius gravitatem, vix licentiam sui Superioris
obtinuit. Quo, [majoris quietis causa transit ad S. Crucem Conimbrica:] ad
optatam mentis quietudinem obtinendam, perveniens, tantum ibi in omni
religionis perfectione profecit translatio sui facta, quod levitati cordis
imputari non potuit. Propellebat autem eum jam Spiritus, quodam futurorum
præsagio, ad divinarum studia litterarum; in quibus jugiter meditando, non
solum qualiter in agro alieno vitia extirpando, virtutes insereret, [ubi multum
provectus in studiis,] semetipsum primitus sollicite excolendo, cognovit; verum
etiam qualiter fidei normam astrueret, ac confutaret errores, firmissimis
Patrum sententiis se munivit. Sicque factum est, illo aspirante, qui intervallo
temporis in docendo non indiget, ut non multo post vir Dei sapientiæ spiritu
plenus esset.
[3] [Franciscanorum
in Africa martyrio excitatur] Funditur interea apud Marochium sanguis
innocentium a profanis; dum ibidem contra Christum odiose desæviens in Fratrum Minorum
necem gladium exeruit Rex immanis: ubi plurimis claruit prodigiorum indiciis:
quoniam is qui de cælo descendit, pro quo passi sunt, morientium merces factus
est vitæ panis. Quorum venerandas Reliquias vir quidam famosus, nomine Petrus
Infans, Marochio deferens; per ipsorum merita sui ipsius a gravibus periculis
liberationem, [ad imitationem,] celebremque eorum passionis ordinem divulgavit.
Tum & auribus Fernandi non inaniter facti rumor insonuit: nam subito
elephantis more, ad prælium ex aspectu sanguinis, animati, totus ad fidei
fervorem surripitur; Christique injuriam & Martyrum necem miranda in se
compassione retorquens, nihil se prorsus imputat agere, nisi & ipse
tyrannicæ ferocitati occurrens, eamdem pro christo cum præfatis Martyribus
palmam obtineat. Felix iste, quem formidine mortis gladius persecutoris non
enervat, sed in melius, ut patebit, perfectæ caritatis ardor immutat; igitur
æstuanti animo quid facto opus sit, excogitans; habitum Ordinis taliter pro
Christo defunctorum assumere, vitamque sequi deliberat; ut vel sic efficacius
ad optatum fidei agonem pertingere valeat.
[4] Cumque Fratres
jam dicti Ordinis, prope civitatem Conimbriam commorantes, [ideoque ad eorum
Ordinem transit,] ad ipsum ex more monasterium die quadam, pro eleemosyna
petenda, diverterent; videns eos Domini Servus, nequaquam ultra se continere
potuit; sed benigne in partem deductis omnem animi sui conceptum aperuit.
Gaudet non modicum ad hoc Fratrum prima simplicitas; diemque, quo hoc ipsorum
gaudium impleatur, instituunt; & sic læti, Domino gratias agentes,
abscedunt. Ipse vero, Prælati sui licentia, etsi difficulter, obtenta, gaudens
ad condictum se præparat: sed & Fratres juxta promissum hilariter redeunt,
[suscepto habitu,] eique in ipso monasterio suæ habitum Religionis imponunt. Qui
dum, post habitus mutationem, mox cum Fratribus inde recessit; quidam ex
Canonicis, super hoc se gravius dolere præ ceteris indicans, abeunti sic in
amaritudine cordis dixit: Vade, inquit, vade, quia forsitan Sanctus eris. Cui
humiliter sic respondit: Cum Sanctum audieris, Deum utique collaudabis. Venit
ergo ubi simplicium Fratrum congregatio morabatur, qui videlicet locus S.
Antonius dicebatur; juxta quod nomen, Antonium se deinceps appellari rogabat:
ut & sic requirentium ipsum sollicitudinem pia cautela deluderet, eorumque
importunitates sub ignoto facilius nomine declinaret.
[5] Fervens igitur,
ut dictum est, ad martyrium, dum adversus Christum Rex terræ desæviit,
nullatenus ab hoc proposito requiescere potuit; [sed inde in Mauritaniā
navigare volens,] donec tandem, juxta permissam sibi licentiam, ad terram
Saracenorum transivit. Verum quantocumque ad hæc, quæ dicta sunt, conamine
niteretur; suum tamen in iis desiderium non implevit; de quo Rex regnantium
Dominus aliud a sensu humano decrevit. Nam gravi nimis & diutino languore
correptus, nihil secum pro voto prosperum agi perspexit; [morbo impeditur
appellitque in Siciliam:] donec ipsa necessitate compulsus, ad partes fidelium
remeare disposuit. Cumque navigando ad redeundum in Hispaniam iter arriperet,
contigit ut in partes Siciliæ m ventis non secundis flantibus applicaret, &
sic penitus a proposito se fraudatum conspiceret. Instabat autem eo tempore
Fratrum generale Capitulum, quod in brevi celebrandum erat apud Assisium.
[& inde Assisium,] Quod ut Antonio per Fratres innotuit, illuc (ut erat
debilis & infirmus) utcumque pervenit. Soluto igitur ex more Capitulo,
Fratribusque ad sua circumquaque loca dimissis; solus Antonius a nullo
petebatur; quia, sicut erat ignotus, ita & inutilis videbatur. Nulla ergo
de se vel litteraturæ, vel cujuscumque alterius utilitatis habita mentione,
[atque in Romaniolam,] ad Fratrem Gratianum, qui tunc Fratribus Romaniolæ
præerat, devotus accessit; rogans humiliter, ut ipsum a Ministro generali
petitum colligeret, collectumque disciplinis regularibus erudiret.
[6] Quem idem
Frater Gratianus benigne susceptum, in Romaniolam secum duxit: locumque
solitudinis requirentem, ad eremum Montis sancti-Pauli transmisit. Quo postquam
pervenit, quamdam ibi præoptatam cellam in crypta, [ubi in eremo rigidissime
vivit,] semotam a Fratribus, orationibusque congruam reperit, quam suis usibus
a Fratre quodam, qui sibi ipsi eam paraverat, impetravit. Illic solitariam,
quantum licuit, vitam duxit; illic sacris meditationibus contra tentationes
spiritum roborans, in divino se amore firmavit: ibi nocturnis vigiliis solus in
oratione perstitit; ibi se totum dispositioni divinæ commendans, sursum
firmissimæ spei anchoram contutavit: ibi etiam cibo panis & aquæ tanta
corpus abstinentia maceravit, ut, testibus iis qui aderant, hora collationis
aliquando rediturus ad Fratres, nutante præ nimia debilitate vestigio,
semetipsum supportare non posset. Sic igitur vir Dei Antonius, [& humiliter
latet.] cum dono sapientiæ plenus esset, multo tempore simplicem inter
simplices vitam duxit; sic arrogantiæ fastum humili corde declinans, sub
indocti specie tantum divinæ gratiæ lumen abscondit. Licet enim, ut ex
præmissis patet, ferventissimum domus domini zelum haberet, tamen a suo
desiderio jam semel divino nutu fraudatus, a semetipso iterum terrenæ sibi
gloriæ pondus assumere non præsumpsit; donec, eo, cui se jam commendaverat,
disponente, manifesto post indicio, ejus in conventu simplicium fama crevit.
CAPUT II.
Ordinatio S. Antonii, & fervens ac fructuosa
prædicatio.
[7] [Forolivium
missus ad Ordines capiendos Antonius,] Post multum namque temporis Fratres, pro
suscipiendis Ordinibus missi ad civitatem Forolivii, confluxerunt; inter quos
& Antonius, nec non & quidam Fratres de Prædicatoribus adfuerunt. Cumque
collationis hora Minister loci Prædicatores ipsos sollicitaret, ut
exhortationis verbum Fratribus adunatis aliquis eorum proponeret; nutu Dei
factum est, ut omnes loqui renuerent, & se omnino ad hoc imparatos
assererent. Tunc demum ad Antonium idem Minister, instigante se fortiter
Spiritu, conversus est: eumque, de cujus scientia nihil sibi constabat, in hoc
opus appellat; ut videlicet proponat in medium Fratribus quidquid illi Spiritus
suggerat. Ad quod se minus idoneum humiliter servus Dei respondit: quippe qui
exercitatior habebatur in abluendis coquinæ utensilibus, ceterisque hujusmodi
vilitatis officiis, quam in exponendis divinorum eloquiorum mysteriis. Sed quid
morer multis? Plane, [& prædicare coactus,] cum tantam desuper gratiam accepisset,
ut memoria pro codicibus uteretur; nullum tamen aliud in eo scientiæ
perpendebatur indicium, nisi quod pauca perraro litteralirer loquebatur.
Denique, quamvis quanta poterat virtute recusaret; contraire tamen imperanti
non valuit: & licet invitus, ad extremum consentiens, in timore Domini,
primo simpliciter fari cœpit.
[8] [stupendum sui
specimen præbet:] Sed cujus lucernam, dudum sub modio positam, Dominus super
candelabrum statuere nunc voluit; tanta in progressu sermonis verborum
luculentia, tantaque eum mysticarum sententiarum profunditate suspendit; ut
nimirum ex inopinato rei eventu vehementer omnes qui aderant mirarentur, &
vix unquam audisse se talia faterentur. Non modica igitur Fratres consolatione
impleti, venerabantur deinceps in Dei viro velatam divinitus supernæ sapientiæ
claritatem, venerabantur nihilominus humilitatis jam probatæ virtutem. Non
multo post ad aures Generalis Ministri res gesta pervenit: qui mox in publicum
prodire compellens Antonium, officium sibi prædicationis injunxit. Et quidem
digne verbi ministerio traditur; [quare Prædicator ordinatus a Generali,]
quippe qui divina sapientia pollens, pauperum in collegio primitus pauper
spiritu probatus, hunc sibi honorem impudenter non arripuit, antequam a Deo
vocatus. At vero ne facta divinitus hæc vocatio dubitetur, ex ipsius hoc
incolatu pariter & morte probatur. Constitutus enim in hac peregrinationis
miseria, & vita floruit, & doctrina: quarum, priorem id est vitam,
voluntaria vilitas, simplex innocentia, curaque disciplinæ commendant; alteram
vero, quæ est doctrina, zelo juncta caritas, veritas, modestia comprobant.
[9] [munere eo
fungitur,] Sed hæc omnia quam excellenter claruerint, quoniam per singula
breviter explicare non possum; tangam saltem succincte, quomodo cunctis
æqualiter annuntiaverit veritatem. Hæc siquidem virtus in ipso claruit in
oculis omnium, quæ quidem miraculis potior, quibus plurimi in vita fallaciter
decipiuntur. Sic itaque Sanctus, in doctrinæ poculis mirabiliter affluens,
tanta justitiæ libra singulis sua reddebat, quod sive magnis loquebatur sive
parvulis, æque cunctos veritatis jaculo feriebat. Nempe qui jam calicem antea
passionis tam avido corde sitierat, nullius magnitudini nec metu mortis pro
veritate cedebat; [mirabili cum fervore,] sed miranda strenuitate, etiam
magnatorum tyrannidi resistebat. Tanta namque quasdam reprehensibiles
grandesque personas severitate corripuit, ut alii plerumque famosi prædicatores
hoc audientes, ipsi ad intrepidam viri constantiam trepidarent; & quodam
pusillaminitatis rubore perfusi, longe abesse potius, quam adesse volentes,
confusas manu vel veste frontes obducerent. Erat tamen sermo ipsius, pro
diversis opportunitatibus, [libertate, & gratia;] semper in gratia sale
conditus: erat, inquam, gratiosus pariter & severus, ut audientibus amorem
simul ingereret ac timorem. Sic igitur hujus peregrinationis incolatus,
doctrina & vita præclarus, divinam in Sancto vocationem evidentissime
probat; quam, ut in fine patebit, multiplex post mortem miraculorum claritas necessaria
conclusione confirmat.
[10] [longe lateque
circumeundo.] Antonius itaque, prædicandi auctoritate suscepta, officium sibi
injunctum non segniter exequi studuit: sed quietem eremi, qua sibimet hactenus
invigilaverat, jam tunc in laborem insolitum pro fraterna ædificatione
convertit. Nam longe lateque per civitates & castella circuiens. verbum
vitæ ferventissime prædicavit; cælitusque instructus in omnibus, pro
diversitate audientium, singulis congruentia sibi proposuit. Mirabantur in eo
litterati tantam ingenii subtilitatem, tamque luculentam disertitudinem linquæ,
quam in omnibus audiebant miro discretionis pondere verba librantem. Quam
profunda vero de sacris eloquiis eructaret, [Arca testamenti a Pontifice
dictus.] summus ipse Romanæ Sedis Pontifex testabatur, a quo vir sanctus Arca
testamenti, peculiari quodam nomine, vocabatur. Non solum enim, quæ ad morum
informationem pertinent, placido sermone disseruit; verum etiam
congruentissimis rationibus perversa hæreticorum dogmata confutavit. Nam &
apud Ariminum quamplures hæreticos ad integritatem fidei Christianæ convertit:
inter quos & hæresiarcham quemdam, Bonovillum nomine, ab annis triginta
erroris pestiferi tenebris obcæcatum, ad lumen veritatis induxit, & usque
ad mortem mandatis Ecclesiæ stare fecit.
[11] Sed quoniam
longum foret enarrare per ordinem, quot diversas provincias prædicando
lustraverit, quanta ad eum tam majorum, [Caeterum, his omissis, auctor transit
ad mortem Sancti,] quam minorum reverentia, quantusque caritatis affectus
extiterit; qualiter in diversis officiis sibi injunctis se gesserit, quotve
perditas animas Creatori suo reddiderit, prætermittendo hæc omnia breviter
transeamus; & sermonem, quo tendimus, ad rei exitum convertamus. Verumtamen
in explicando postmodum ejus ultimo vitæ cursu satis intelligi poterit, quanta
prædicationis efficacia veri a Deo missi, per multum tempus, in diversis
terrarum partibus, [solumque addit, quod apparens in Capitulo S. Franciscus,]
fuerit; cum tantum infra unius Quadragesimæ spatium in una civitate perfecerit.
Sed hoc in ejus laude ad præsens prætereundum non est, quid vice quadam
Fratribus, ad Capitulum in Provincia congregatis, Sanctus hic de titulo Crucis,
dulcisque Jesu passionis suppliciis, dulci modulo prædicavit: cum beatissimus
Pater Franciscus, eo tempore corporaliter adhuc vivens, sed in alia regione
tunc longius remotus, se in aëre filiis, novo ac stupendo miraculi genere,
præsentavit. Nam, [ejus prædicationem visus sit probare.] ac si approbando viri
Dei sermonem, quid audientibus imitandum foret, ostenderet; felicibus cujusdam
assidentium oculis, tamquam brachiis in patibulo crucis protensis, apparuit;
filiisque qui aderant benedicens, Crucis eos signaculo consignavit.
EMBOLISMUS.
Ex Surio, & Annalibus Waddingi.
[12] [Paduæ I vice
agens Sanctus,] Lubet hic, nimis properantem Vitæ. Auctorem, nonnihil sistere,
atque ex Vita Suriana & Annalibus Ordinis, loca quædam illustriora
excerpere, non ita commode alibi colligenda. Primum sit, quod habes cap. 30
Vitæ prætitulatæ, videturque ad primum S. Antonii Pativii commorantis tempus
spectare, his verbis relatum: Cum Paduæ degeret vir Dei, Ulysbonæ duo cives
inexplabili odio se mutuo prosequebantur: e quibus alter juxta ædes parentum
beati viri manebat: & cum hora vespertina filium hostis sui in platea
invenisset, per summam crudelitatem jugulavit, & intempesta nocte in horto
parentum viri Dei, facta fovea, eum sepelivit. Cum autem nobilis esset is,
cujus filius cæsus erat; inquisitum est diligenter, & repertum, ejus filium
illac transisse, ubi ejus inimicus morabatur. Itaque ejus domo & horto
lustrato, nihil compertum est. Itum est ad vicinas ædes, & in horto illarum
pueri cadaver inventum est. Itaque pater sancti viri cum tota familia conjectus
est in vincula, tamquam reus cædis illius. Id vero ut per spiritum Paduæ
cognovit vir Dei, [transfertur Ulysipponem ut patrem a suspicione cædis
liberet:] vesperia Guardiano petiit copiam exeundi, quæ illi negata non est.
Eadem nocte magno miraculo Ulysbonam perductus est, & proxima luce ad
Judicem se contulit, rogans ut insontes e vinculis dimissos pateretur abire
domum. Illo modis omnibus recusante, petiit cadaver perempti pueri ad se
adferri. Quo allato, jussit surgere puerum, & dicere, num a parentibus
ipsius occisus. Ille surgens, dixit ejus cædis illos prorsus conscios non esse:
atque ita discedendi est illis facta potestas. Mansit toto illo die cum
parentibus suis vir beatus, & mane angelico ministerio Paduam reductus est.
[13] [item alias,
ut juvet peculatus accusatum.] Similem casum addit Paciecus num. 79. Patri
ipsius Sancti Martino commissa fuerat notabilis Regiæ pecuniæ summa, in
ministros aliquot inferiores distribuenda: quod cum ille non cum tanta fecisset
cautela, quin plurium, qui ipsam acceperant, syngraphæ desiderarentur; dum
esset accepti expensique reddenda ratio, appellatique qui sciebantur accepisse,
aut totum aut partem negarent; nihil propius erat, quam ut ipse Martinus
damnaretur peculatus, in ejusque bona omnia manum injiceret Fiscus. Citatur
ergo in judicium ille, una cum aliis, quos in negando accepto apparebat futuros
pertinaces. Cum subito coram omnibus adstitit, qui in Italia longe aberat,
Antonius; & gravi ac severa voce dixit, Tu tantum tali hora, tu tali die
recipisti: si negare pergitis, vindicabit veritatem violatam Deus: atque hæc
effatus, disparuit. Ea autem verborum efficacia fuit, ut continuo fassi sint,
quod ante inficiati erant: suaque res & fama integra Martino mansit. Multis
deinde Paciecus quærit, quo in munere tunc pater Sancti fuerit, & qua
occasione ei commissa pecunia: quibus omißis, transeo ad Surianæ Vitæ Caput 17.
[14] [Malleus
hæreticorum assiduus,] Fuit autem viri Dei id præcipuum semper studium &
conatus, ut perniciosissimas vulpeculas, quæ demoliuntur vineam Domini Sabaoth,
nempe hæreticos pestilentes, & falsas eorum doctrinas, pro viribus
oppugnaret, funditus destrueret, ac radicitus extirparet. Hæresiarchas quosdam
in publicis disputationibus Arimini, Tolosæ, & Mediolani palam convicit,
& errores eorum coram omnibus confutavit. Adeo enim instructus erat, &
efficacibus scripturæ divinæ sententiis, & solidis ac perspicuis
rationibus; ut qui nefanda essent hæresi imbuti, coram illo consistere aut os
adaperire non auderent: ita ut ad illum quoque pertinere videretur, quod
Dominus promisit discipulis suis: Ego dabo vobis os & sapientiam, cui non
poterunt resistere & contra dicere omnes adversarii veritatis. [Luc. 21,
15] Detegebat mirum in modum hæreticorum fraudes & versutias, conatus
retardabat, errores abominandos cum multa vituperatione traducebat. Nec facile
quemquam ea tempestate uspiam invenire licuisset, quod ipse a quoque publice
fatebatur, [multum inter illos fructum facit:] qui tam acriter & perpetuo
illos insectaretur, tamque continuam persecutionis procellam illis excitaret.
Unde factum est, ut passim ab omnibus indefessus hæreticorum malleus diceretur.
Nec sine fructu fuit labor viri Dei, plerisque hæreticis cum ipsorum
fautoribus, ad veritatem & obedientiam sanctæ matris Ecclesiæ,
revertentibus. Ad usurarios efficacißimum fuit, quod habetur cap. 28 Vitæ
præcitatæ. [& usurarii cor in cista ejus quæri jubet.] In usurarii cujusdam
exequiis vir Dei concionaturus, thematis loco accepit illud ex Euangelio: Ubi
est thesaurus tuus, ibi est & cor tuum. [Mat. 6, 21] Sub concione autem
inter cetera ait: Mortuus est hic dives, & sepultus est in inferno. Ite ad
thesaurum ejus, & in illius medio invenietis cor ejus, corpore jam humato.
Abierunt hominis parentes & amici, & cor adhuc calidum in medio
nummorum ejus invenerunt.
[15] [Ad
Confessiones integre faciendas multos inducit,] Quando ad populum concionabatur
eximius præco Christi, sermo ex illius ore tamquam ex ardenti camino
proficiscens, mirabiliter solebat movere auditores, ipsasque animorum penetrare
medullas, & multam in iis devotionem & compunctionem, vitiorumque odium
& detestationem, excitare; ita ut plerumque alter alteri diceret cum multo
gemitu: Heu me miserum, qui numquam antehac isthuc putarim esse peccatum: quod
si scivissem, certe numquam illud admisistem: Mutuoque se hortabantur ad
faciendā Confessionem, ad suscipiendas peregrinationes religionis ergo, ad
jejunia certis diebus amplectenda in honorem matris Dei, aut similia pietatis
studia sectanda, Quis vero possit dicendo consequi, quæ illic fusæ sint
lacrymæ, quæ ab imo pectore ducta suspriria, quæ pectorum tunsiones in
obstinatis peccatoribus conspectæ? Adeo enim Dominus mirificavit sanctum suum,
ut non solum usitatis quotidie coruscaret miraculis, sed etiam inaudita ob eo
signa ederentur. Sicut enim beatus Nicolaus fertur per visum apparuisse
Constantino Magno, ejusque Præfecto, minasque intentasse, [etiam per visum
apparens.] ni dimitterent homines innoxios in carcerem conjectos; ita hic vir
beatus, quos per peccatum cernebat a maligno dæmone vinctos detineri, & ad
mortem tendere sempiternam, iis liberandis præcipuam navabat operam. Et
solebant nonnulli venire ad Fratres, cum adhuc viveret vir Dei, & pro certo
affirmare, ipsis in lecto jacentibus apparuisse eum, & dixisse: Surge,
Martine; surge, Agnes: abi ab illum Fratrem, & hoc sive illud peccatum ei
confitere, quod tali in loco perpetrasti, cujus nemo præter Deum conscius erat.
Qua ratione peccata prorsus occulta expiata fuere.
[16] [Auditur cum
silentio mirabili.] Hactenus Cap. 3, quibus non absimilia leguntur cap. 16,
relata ad tempus ultimæ Quadragesimæ, per quam Patavii dixit ad populum. Ibi
hoc etiam admirabile notatur, quod in tanta ad sermones Antonii undique
concurrentium turba, nullus sese comprimentium clamor audiebatur, nulla
cernebatur dissolutio, risus nullus, nullæ voces percipiebantur, nulli
infantium vagitus, quibus vel parum ejus conciones interpellarentur. Stabant
omnes arrectis auribus, intentissimis perpetuo in virum Dei oculis, sine ullo
tædio, cum multa devotione eum sustinentes, perinde acsi non homo, sed Angelus
lapsus e summo cælo, ad illos concionaretur. Neque id mirum, quandoquidem tanta
illum Dominus gratia perfuderat, ut lingua facundissima, voce clarissima, sua
verba instar tubæ cujusdam expromens, ab omnibus & audiretur &
intelligeretur. Nec id admiratione vacat, cum in longinqua regione natus &
educatus multo tempore fuisset, quod Italico idiomate adeo polite potuit, quæ
voluit, pronuntiare, acsi extra Italiam numquam posuisset pedem.
[17] [Processiones
flagellantium eo auctore inducta.] Cœperunt tum primum homines, catervatim sese
verberando, & pia cantica devote depromendo, procedere. Atque ea laudabilis
consuetudo, a tanto auctore profecta, deinceps suis est aucta incrementis; ita
ut in omnibus fere Italiæ locis accuratissime hodieque observetur. Refert hæc
Waddingus ad annum MCCXXV num. 19, & simul notat, quod licet Polydorus
Virgilius lib. 7 de rerum invent. cap. 6 castigando corpori adhibitas
flagellationes ad Apostolorum tempora referat, tamen ante S. Antonii tempora,
non adeo clara apud Auctores memoria habetur hujusmodi congregationum, aut
hominum in societate se flagellantium: neque eas propterea improbandas, quod
centum post annos exorta est perniciosa Flagellantium secta, incerto auctore;
qui plures excutiebant errores, & condemnati fuerunt a Romanis
Pontificibus, præsertim Clemente VI. Hoc enim non obstante, Devote &
Christiane se flagellantes, etiam in publicis supplicationibus ad peccatorum
satisfactionem, veluti docuit S. Antonius, semper ab ejus tempore permisit
& laudavit Ecclesia. Sed redeo ad Vitam Surianam, cujus est sequens
articulus cap. 11.
[18] [Docendo &
regendo prodest Fratribus.] Multa vero insignia Ordinis sui monasteria,
prælegendo, disputando, concionando illustravit & ornavit; idque tum zelo
fidei & fervore Christo animas adducendi, tum studio Fratres instituendi,
tum quoque desiderio cohonestandi Institutum sive Ordinem suum, qui per id
tempus propter imperitiam apud plerosque in contemptu erat. Idem autem ipse
etiam in Æmiliæ provincia, permultis annis Fratrum Minister cum laude fuit.
Etsi vero doctrina & verbo in Italia vix quemquam parem haberet; at
nihilominus in sua Præfectura, vel Ministri functione, mire commodum &
humanum se præbebat. Cum autem in civitate Podiensi Guardiani ministerio
fungeretur, erat illic Notarius quidam, omnino lubricus, carni & mundo
addictus. Eum quoties præteriret vir Dei, nudato capite coram illo genu
flectebat. [Hominem lubricum veneratur] Ille vero existimans id in sui
irrisionem & contumeliam fieri, animo perturbabatur; dabatque modis omnibus
operam, ne illum unquam obvium haberet. Sed cum die quodam ab insperato eum
transiret vir sanctus, & ita, ut diximus, erga illum se gereret;
exacerbatus homo, dixit: Nisi timerem Dei iram, gladio te percuterem, quod ita
me ridiculum facis. Quid sibi vult isthuc, quod coram me poplitem flectis?
Respondit vir beatus: Ego me libens Deo Martyrem obtulissem, sed illi non
placuit. De te autem ille mihi revelavit, præclarum te Martyrem fore. Oro
itaque, ut ubi ad martyrii agonem perveneris, mei memor esse velis. Hoc ille
audiens, risit. At non multo post tempore, Episcopus Podiensis cum multis aliis
profectus est Hierosolymam, [ut Martyrem futurum.] ut Saracenis Christum
prædicaret. Et ecce divinitus permotus Notarius ille, venditis suis rebus
omnibus, cum illo iter ingressus est. Cum autem pervenissent ad Saracenos,
& Episcopus sic satis frigide haberet conciones, semel quidem, &
iterum, & tertio Notarius dissimulavit. At tandem instar B. Vincentii increpat
Antistitem, quod ita frigide fidem Christi & prædicet & propugnet:
divinoque afflatus Spiritu, cum multo fervore cœpit docere Saracenos, Christum
esse verum Deum & Dei filium, Mahometem autem filium esse satanæ &
perditionis. Quod illi non ferentes, rapiunt hominem, & per triduum diris
eum suppliciis excruciant. Cumque jam ad mortem duceretur, exposuit Fratribus,
Antonium id prædixisse, quod ipse Martyr futurus esset. Fuit ea res populo occasio,
multa deinceps reverentia S. Antonium prosequendi.
[19] E Provincia
trajiciens in Italiam anno MCCXXV, inquit Waddingus num. 20, auctores allegans
Chronicam Mariani lib. 2 cap. 3, & Rodulfium Tossignianum in Historia
Seraph. Relig. fol. 280 & seqq. jam secundo (nam primo id contigerat ex
Lusitania venienti) tempestuoso mari delatus est in Siciliam. Ibi quædam extruxit
monasteria, veluti locorum traditio & Fratrum fert fama. Cephaludi, seu
Cephalæ unum, ubi ultra trecentos annos perpetuo viruit cupressus, ejus manibus
plantata; aliud Neti, [In Sicilia quosdam Conventus fundat.] in amœnissimo
situ; tertium Leontini.
[20] E Sicilia
missus Romam anno MCCXXVII, ab illius Provinciæ Ministro ad res quasdam
obeundas, [Roma in Galliam transit:] tantam Principum Ecclesiæ erga se
benevolentiam reperit, ut ab ipso Pontifice Maximo, Gregorio IX, conciones
illius incredibili studio & devotione auscultatæ sint.... Factus tunc
Guardianus Podiensis sive Aniciensis in Gallia, summa humanitate &
prudentia Fratres rexit; & proximos continua prædicatione miroque exemplo
ad frugalem vitam reduxit.... Ejusdem opera circa hoc tempus civis quidam Brivensis,
nomine Quintus de Falcicis, suis sumptibus in eadem civitate Minoribus domum
construxit. Aliquam in hac domo S. Antonius moram traxit; & extra urbem
invisere licet speluncam, in quam orationis & pœnitentiæ gratia secedere
solebat. Non longe post in eadem provincia Aquitaniæ alii monasterio dedit
initium, quod ab eo nomen accepit. Incertum autem est, an in itinere Galliam
versus, an vero in reditu, [in Forojulii & alibi varia miracula facit.]
initium dederit Conventui Glemonæ (oppidum id est regionis Forojulii, situm in
montibus supra Vtinum) quod propterea ab eo nomen accepit. Certe mortuus istic
ab eo suscitatus dicitur, dum extrueretur Conventus; prout refert Waddingus
num. 19. Reliqua quæ referri miracula poterant, quia certis annis alligari nequibant,
idem Waddingus ad extremum dimisit annum. Ego, simul omnia infra daturus, eadem
trajicio, ut quæ cum Ministro Generali Aßisii acta sunt, antequam Patavium ibi
moriturus rediret, huc transcribam, sicut ea idem Waddingus refert anno MCCXXX
num. 8. Sed nullis, quod alibi paßim solet, allegatis auctoribus; credo, quia
id necessarium non putaverit.
[21] [Assisii, in
Capitulo anni 1230,] Fuerat anno isto, qui erat post obitum S. Francisci
quartus, ab ecclesia S. Georgii Aßisii, Monialibus S. Claræ intra civitatem
adducendis concedenda, ad novam augustißimamque Basilicam, Eliæ opera
constructam, translatum sancti Patriarchæ corpus, in profesto Pentecostes die
XXV Maji, annuente summo Pontifice. Fabricæ illius occasione idem Elias,
obtinendo quædam privilegia, contra genuinam Regulæ observantiam, præcipue
circa res pecuniarias, quas in quibusdam casibus recipi posse per interpositas
personas obtinuit; dum cogitaret rem gratam se præstitisse, & persuadere vellet
Fratribus, non adeo ad ungem neque ad litteram observabilem esse normam a S.
Francisco traditam, nisi ab hominibus sibi similibus et Deo proximis, præcipuos
contra se concitavit. Etenim, qui Francisci spiritus & voluntatis erant
participes, [Ministro gen. Eliæ, paupertatem laxandam suadenti.] ad iniquas has
persuasiones conturbati, intra se clanculum inierant consilium: neque enim in
publicum audebant prorumpere, timentes hominis indignabundam potestatem, &
copiosum eorum numerum qui ei adhæserunt, & in admittendis relaxationis
privilegiis consenserunt, partim ex timore, partim ex simplicitate &
ignorantia. Ast metum omnem excutientes duo viri præstantes, Antonius Lusitanus,
a Padua dictus, & Adam de Marisco Anglus, restiterunt homini in faciem,
viriliter objicientes, hæc ejus privilegia in Religionis tendere ruinam &
subversionem status Euangelici.
[22] [intrepide se
cum Fr. Adamo opponit Antonius:] Antesignanis his in acie constitutis,
accesserunt alii viri præstantes, præcipue Albertus Pisanus & Joannes
Bonelli Florentinus, ille Angliæ, hic Provinciæ Minister; qui Capitulum
Arelatense celebrabat, quando, prædicante hoc ipso S. Antonio, S. Franciscus ad
ostium apparuit, Fratribus benedicens. Nullus tamen est ausus palam Eliæ
resistere, præter hos duos, qui patenter Regulæ puram observantiam illæsam
volebant. Non fecerunt tamen impune; nam & malo verbo & duro verbere
affecti, complices Eliæ senserunt molestos contradictores: qui tamquam in
schismaticos & Ordinis divisores animadvertendum contendebant. Videntes
ergo illi nihil se proficere, & Religioni imminere detrimentum, contra
quasdam sententias severe in se latas, appellationem ad sanctam Sedem
interposuerunt. Nihilominus Elias eos carceri mancipari voluit; [& Romam ad
Papam confugit.] fecissetque, nisi cujusdam gravis viri Genuensis, Apostolici
Pœnitentiarii, Papæ Confessarii, regularis observantiæ zelatoris, auctoritate
protegerentur; cujus astu e manibus persequentium evaserunt; & cum ipso
Patre Pœnitentiario a facie inimici fugientes, ad Dominum Papam perrexerunt.
[23] [Qui audita
querela] Fugam audiens Elias, suspicari & timere cœpit deferendas querelas
Pontifici, urgendasque a Confessario amico: misitque nuntios & litteras per
veloces tabellarios, qui fugientes caperent vel ab itinere reducerent. Illi
vero sibi caventes, e regia via ad anfractus deflexerunt, & in præparatas
sibi insidias non inciderunt, festinato gressu ad Pontificem properantes. In
pii Patris conspectu positi, gratanter ab eodem recepti sunt (nam eorum
virtutem & doctrinam a multis diebus perspectam habebat) querimoniasque placide
excepit; [Eliam ad causam dicendam citat.] ingemiscens, tam cito ab
Institutoris morte, sanctum institutum adeo concuti, & filios studia in
contraria discindi. Misso itaque cursore citavit coram se Ministrum generalem
Eliam, & viros omnes Capitulares, ut tanto malo maturius obveniret....
Adfuit ille cum omnibus conscriptis: quibus in unum congregatis coram
Sanctissimo Domino, intrepide multa illi objecerunt duo illi, Lusitanus &
Anglus, qui a facie ejus aufugerant; vitam lautam, equum bene habitum, plures
domicellos, privatum victum, & præ omnibus extorta, vel fallaciter aut
subreptitie obtenta, ab ipso Pontifice privilegia.
[24] Ad hæc
respondit Elias: Restiti, Pater sancte, electioni de me factæ post Institutoris
obitum; atque [Hic conatur se excusare;] allegavi, me debilioris esse
complexionis, quam ut pedes possem hinc inde per Provincias discurrere, aut
strictam agere vitam communem. Electores vero institerunt, ut impositum
officium admitterem: cui exsequendo, si necessarium esset, volebant ut aurum
manducarem & equum haberem. Admisso deinde ad eorum preces officio, equo
omnino indigui: huic ducendo agaso necessarius: deinde ad multa ministeria
& varios discursus, opus est famulo: his alendis nummos oportet in promptu
habere: quæ licet necessitas & Fratrum consensus approbabat; attamen, ad
majorem conscientiæ securitatem, cum vestra Sanctitate egi, ut amplius hæc mihi
licerent. Deinde circa curam fabricæ mihi impositam, significavi voluntatem S.
Francisci, mihi per ipsum secreto patefactam, [sed refutante cum Antonio,]
& ex parte vestræ Sanctitati perspectam: neque tam insigni viro &
pretiosis Reliquiis digna potuit præparari basilica, absque multa & solerti
collectione pecuniæ. Et sic per singula tanto eloquentiæ ornatu & apparenti
rationum pondere respondit, ut audientibus injuste videretur accusatus. At ex
opposito arguens Antonius: Sanctissime Pater, inquit; si, juxta morem loquendi,
concessum ei fuit aurum manducare, non tamen aurum thesaurizare; si equum
habere, non ad scandalum nobiliter alere; si pro fabrica modeste colligere, non
Ordinem universum expilare; si suis necessitatibus privatim indulgere, non
Principis vitam agere, atque malo exemplo universum Ordinem laxare. Pater
sancte, hæc illa hujus nostri Primicerii norma vivendi.
[25] Intumuit cholera
& bile Elias, nec se potuit continere, quin ultra omnem urbanitatem coram
Pontifice diceret, eum mentiri. [absolvitur ab officio.] Commotus Pontifex ad
hominis excessum, omnibus silentium indixit; neque ipse per horæ medium
quidquam dixit, alto trahens pectore suspiria, sæpius sublevatis oculis in
cælum; donec tandem in hæc verba prorupit: Tu, Rex altissime, apud te cogitasti
in tabernaculo tuo, quid in hac regione singulis temporibus esset futurum;
atque ita servo tuo Francisco varios eventus ostendisti, in mirabili &
mysteriosa illa statua, cujus partes ipsemet eidem explicasti. Vereor, ne jam
jam incipiant apparere hæc mysteria, & mutari color optimus auri ex quo
caput erat compactum, & declinet in humilius metallum. Caput hoc, quod nos
instituimus, longe degenerat a primo. Nos sane putavimus, illud toti Ordini
placiturum, propter familiaritatem & arctam necessitudinem quam habebat cum
S. Francisco: at aliter evenit quam speravimus; neque enim prodesse, sed obesse
videmus commendato sibi Instituto. Auctoritate itāque nostra
eum absolvimus ab officio, & absolutum declaramus; volumusque ad alterius
electionem, nobis præsentibus, procedatur. Collatis itaque suffragiis, facili
negotio & absque ulla mora, communi consensu cooptatus est in Ministrum
generalem, Joannes Parens, Minister Hispaniæ, natione Florentinus, vir sanctus
& justus, veri parentis munia erga omnes excercens. Electum Papa libenter
confirmavit: [Antonius vero rogatus in Curia manere,] Antonium vero Lusitanum
& socium Adamum, injuste ab Elia censuris innodatos declaravit, & ad
majorem cautelam ab eisdem absolvit; gratias addens, quod se strenue
opposuerint Ordinis imminenti ruinæ: Antonium autem hortatus est, ut excolendæ
suæ doctrinæ totus incumberet: quod ut facilius & æquius præstaret, absolvit
eum & exemit a quocumque officio & onere Religionis, rogans ut aput se
manere vellet in Curia. [id recusat seceditque in M. Alverna.] Ille vero, Curiæ
honorem & turbas declinans, secessit in Alvernæ montem, ubi cum Apostolica
beneditione aliquando moratus est.
CAPUT III.
Adventus S. Antonii Patavinus,
ejus ibi morbus & obitus.
[26] Postquam ergo
cursum servi sui fidelis Antonii Domino consummare complacuit; [Absolutus a
regimine Sanctus,] uno ante felicem ejus transitum anno, in Capitulo videlicet
a generali, quo Reliquiarum beatissimi Patris Translatio facta est, idem vir
Dei Antonius ab omni Fratrum regimine prorsus absolvitur, eique generalis
prædicandi libertas quacumque partium conceditur. Primum itaque libertatis
hujuscemodi cursum ad civitatem Paduanam direxit, ubi jam pridem sinceram
populi devotionem, dum opusculum quoddam Sermonum Dominicalium compilaret,
expertus; jam nunc, ad instantiam Domini Ostiensis Episcopi, festivales etiam Sanctorum
Sermones præfato operi connexurus, explere hoc potissimum in eadem civitate
disposuit. [Patavium secedit, sermones de Sanctis ibi absoluturus:] Quo
postquam pervenit, mox piis animum studiis occupavit: totumque ibi spatium
hyemis, cum interpolata quandoque prædicatione, transegit. Postquam vero sacrum
Quadragesimale tempus advenit; totum illud in quotidianis prædicationibus aut
confessionibus audiendis expendere voluit, [Quadragesimales conciones
exorsurus, pene suffocatur a dæmone:] sicut & fecit. Sed felicibus ejus
actibus obviare volens humani generis inimicus, nocte quadam circa Quadragesimæ
principium, cum se post laborem sopori dedisset; ejus tam valide guttur
strinxit, ut ipsum, nisi divino fuisset nutu prohibitus, suffocasset, sicut
ipse postmodum familiariter retulit. Statimque nomen gloriosæ Virginis
invocans, oculos liber aperuit, totamque ubi jacuit cellulam, superni luminis
illustratam claritate, conspexit: quod utique ferre non sustinens inimicus
lucis, abscessit.
[27] Cumque Domini
Servus, id quod in sacro tempore disposuerat facere, continuare cœpisset; tanto
desiderio audiendi ipsum accensa est universitas populi, ut turmatim cunctis ad
eum confluentibus, quotidianas in Ecclesiis oporteret stationes indici.
[mulitudinemque auditorii in apertum campum coactus educere,] Porro cum
multitudo populi capacitates Ecclesiarum excederet, ad spatiosa sese camporum
loca convertit; ibique imbre doctrinæ salutiferæ sitientes ex abundantia
spiritus irrigavit. Illuc quotidie sine intermissione tota civitatis Paduanæ
frequentia confluebat: illic, cum Clero & viris religiosis, Episcopus
aderat. Non solum autem, sed ex adjacentibus civitatum, castrorumque, &
villarum locis, innumerabilis pene turba convenit; & nocturnis horis,
[miros fructus facit:] ubi prædicandum erat, accensis luminaribus properantes,
congruum sibi quisque locum præoccupare contendit. Illic ambitioso vestium
cultu rejecto, utriusque sexus delicati ac teneri residebant; & missam
quotidie desuper gratiam usque in finem humiliter expectabant. [& a 30000
attentissime auditur.] Intendebatur autem ab omnibus tanto studio, cum famulus
Domini loqueretur; ut in triginta vel amplius hominum millibus vix murmur aut
strepitus audiretur. Sed & stationarii, clausis rerum venalium apothecis,
nihil omnino vendere præsumebant, donec ad sua sermone soluto singuli quique
redibant.
[28] Finito autem
Dei verbo, omnis eum turba vel tangere per devotionem permaximam nitebatur; ita
ut vadens aut veniens, [dimissa concione, plurimi ad Confessionem accedant,]
sæpius violenter comprimi timeret, nisi valida juvenum multitudine stiparetur.
Ibi videres ad pacem mortales inimicitias reformari; ibi longa captivitate
detentos libertati donari; ibi cambias & usuras restitui; ibi reddi
pignora, & debita relaxari. Ibi quique consilium pro suorum qualitate
criminum requirentes, omnino se stare viri Dei arbitrio promittebant, & se
ad hoc ipsum per visionem admonitos plerique dicebant. Ibi convertebantur
publicæ peccatrices, ibi diversi generis peccatores ad pœnitentiam recurrentes,
ut nec Confessionibus audiendis sufficerent Sacerdotes. Sic igitur Dei servus
Antonius, licet ægrotatione continua & molesta quadam naturali e
corpulentia premeretur; a prædicando tamen, [ejusque vestem attingere student.]
ab audiendo Confessiones, & dando consilia, nullo laboris gravamine flectebatur.
Sic salutifera vitæ semina jaciens, quadraginta dierum spatia percurrit, &
copiosam Domino messem fidelium congregavit. Sic demum servi sui merita
divulgare Dominus in populo voluit, quem in brevi palam cunctis glorificare
disposuit; ut tanto hunc postmodum ampliori devotione recolerent, cujus jam
antea sanctitatis insignia cognovissent. Jam enim in tantum de meritis ejus
miranda totius populi devotio præsumebat, quod si quis vel modicum de
vestimento præcidere poterat, non parvas in hoc Reliquias se habere gaudebat.
Si quis eum vel alloqui vel tangere meruit, id ipsum pro grandi munere
imputavit.
[29] Quod autem
hanc ipsam sui glorificationem vir Dei præsciverit, satis evidenter sic
intelligi poterit. Nam die quodam planitiem Paduæ, [Civitatem brevi glorificandam
prædicit,] situmque civitatis ipsius, a quodam colle prospiciens; exultans in
spiritu, magnis eam, comite itineris audiente, laudibus extollere cœpit,
grandique honore in proximo decorandam asseruit. Quod utique quam patenter ipse
rei exitus comprobarit, a die transitus ejus usque in præsens, ipsa se non
inexpertam Padua gratulatur; quæ, [scilicet ex affluxu futuro ad suum corpus.]
ob ipsius Sancti merita, tam innumerabilium populorum frequentia visitatur,
tamque dignis laudum præconiis & magnificis muneribus honoratur: quæ,
inquam, thesaurum signis irriguum possidet, & quæ tam incomparabilis rei
titulo gaudet: quæ in suo tot miseris Antonio providet. Felix quondam in
omnibus, Padua, non immerito gaudeas & exultes; ac digna benedictione ejus,
[Instante messe secedit in locum solitarium,] unde tam gloriose ditata es,
usque in finem titulum rei serves. Post hæc, instante jam tempore messis, vidit
vir Dei populum in colligendis frugibus occupandum, & ob hanc causam sibi
censuit ad tempus a prædicatione cessandum. Crebra quoque secularium
collocutione fatigatus, a civitatis tumultu se transtulit; & ad solitarium
locum, qui campus S. Petri dicitur, pro spiritus recreatione divertit. Quem
quidam vir nobilis, Tyso nomine, cujus videlicet dominio suberat locus Fratrum,
cum summa devotione suscepit, & [hospitium] ei humane multum ac gratulanter
exhibuit. Cui etiam post dies paucos, in amœno loco, quem non longe a domo
Fratrum arboribus consitum habuit, cellam propriis manibus, super nucem, ramis
a stipite dilatatam, construxit; quam spiritalibus congruam studiis suo
gratanter Antonius usui mancipavit.
[30] Hic igitur
cujus erat in cælo conversatio, jam a terra in supremo vitæ tempore ipse se
sublevavit; [ubi infirmitate correptus,] ut videlicet ibi, sacris meditationibus
ac devotis orationibus deditus, purificaret ab omni terrenorum contagio
spiritum, qui sic ostendere comprobatur supernis se brevi spiritibus
aggregandum. Qui cum die quadam refectionis hora descendisset ad Fratres,
vehementi subito cœpit infirmitate torqueri; & lectulo decumbens, toto mox
corporali vigore destitui. Cumque magis ac magis invalesceret ægritudo, [Paduam
se referri mandat;] non se diu subsistere posse persensit. Itaque, ne Fratres
loci pauperes gravarentur, Paduam se reduci rogavit: Fratres vero, ne ipsos
desereret, quantum poterant renitentes; tandem ipsius, licet inviti, desiderio
consenserunt, & cum dolore impositum currui dimiserunt. Jam non longe ab
ipsa civitate distabat; cum alius quidam Frater ei obvius erat in via, qui ad
ipsum visitandi gratia properabat: [sed persuasus ad Moniales deflectere,]
videns autem in vehiculo virum Dei nimia infirmitate detentum, suadebat ei, ne
propter turbarum importunitatem, ad Fratres de S. Maria in civitatem intraret;
quin potius ad cellam Fratrum, qui divina Dominabus pauperibus ministrabant,
diverteret. Cujus consilio Christi famulus acquievit, ac se ad eamdem cellam
duci permisit.
[31] Non multo
post, crescente morbo, jam cœpit omnino deficere, & ad exitum signis
evidentibus propinquare, Post igitur sanctam Confessionem, & Absolutionem
acceptam, Hymnum beatæ Virginis, videlicet, O gloriosa Domina l, dicere cœpit:
deinde luminibus sursum erectis, [ibi pientissime moritur, an. 1231.]
aliquamdiu in directum suspexit. Cumque diligentissime sic intendens,
interrogaretur quid cerneret? respondit, Video Dominum meum. Igitur Unctionem
devote suscipiens, Psalmos pœnitentiales ipse cum Fratribus decantavit, &
ad finem usque complevit. Post hæc paululum, quasi dimidia fere hora,
sustinuit; & sic inter manus assistentium, leviter dormienti similis
expiravit. [13 Junii.] Mortuus est autem sexta feria gloriosus Christi
Confessor Antonius, die mensis Junii tertio decimo, anno Dominicæ Incarnationis
millesimo ducentesimo tricesimo primo.
CAPUT IV.
Pro corpore in civitatem allato contentio,
ejusque
solennis sepultura apud Fratres.
[32] [Innocentium
vocibus mors Sancti innotescit civibus:] Post mortem viri Dei, non statim ejus
transitum Fratres propalare volebant, eo quod tumultuantis populi multitudinem
importune subito super se irruituram timebant. Sed quod omnino celandum non
fuit, mirabiliori hoc ordine cunctis innotuit. Adhuc enim omnes, præter illos
qui affuerant, id quod acciderat ignorabant; cum protinus catervatim per
civitatem pueri gradientes, sic vociferantes clamabant; Mortuus est Pater
Sanctus: mortuus est, inquiunt, Sanctus Antonius. Qui rumor in omnes continuo
civitatis angulos decurrit, & totius aures populi mox implevit. Festinato
igitur, ne quis rapiat corpus, cum armatorum multitudine cives de Capite-pontis
accurrunt: sed & alii sine mora communiter utriusque sexus omnisque
conditionis adveniunt, plurimumque flebilem unanimiter planctum sumunt.
[33] [qui armati
accurrunt, ut corpus rupiant.] At vero præ ceteris plus lamenta pauperum
Dominarum Conventus ingeminans, hoc sibi tandem in solatium per Majores
civitatis procurare disposuit, ut eum, quo vivo potiri pro voto non possent,
saltem per illos defunctum non perderent: ad quod obtinendum confestim clam
Fratribus nuntios destinarunt, & quam plures Majorum suæ petitioni
consentaneos invenerunt. Venientes itaque Fratres, ad S. Mariæ Virginis
ecclesiam commorantes, ubi videlicet sanctus vir sepulturam elegerat, corpus
sibi dari deposcunt: quibus ex adverso præfati cives de Capite-pontis stantes,
ne vel tangant permittunt; sed armata fortium manu studiose custodiunt. Fratres
vero taliter passi repulsam, quid facto sit opus Episcopum consulunt: eumque,
[Jussu Episcopi opponit se Prætor:] contra hujuscemodi præsumptiones, in sua
causa benignum inveniunt. Mandat igitur Episcopus Potestati Civitatis ut
veniat, Fratribusque ad deferendum corpus pro posse præsidio fiat. Sed prædicti
cives nihilominus Potestati resistunt: se & sua pro defendendo Sancti
corpore periculis offerunt, & in hoc etiam inveteratis inimicitiis
discordantes conveniunt. Dolum quoque suspicantes, ipsum corpus rapere
voluerunt; & vix tandem ad hoc inducti sunt, ut Ministri, a quo Fratrum
causa pendebat, præstolarentur adventum.
[34] [noctu tamen
vim parantes, miraculo prohibentur.] Media autem nocte clamor impatientis
populi factus est magnus, modis omnibus videre desiderantium Sancti corpus.
Accidit autem denuo mirabile, ut impetu facto cellam Fratrum per tres quidem
vices infringerent, sed stupefacti ac cæcitate percussi nec semel saltem, foribus
etiam patefactis, introire valerent. Altera die quam plures quoque ex locis
adjacentibus affluxerunt; & qui per se tangere præ multitudine corpus non
poterant, aliquid suorum per alios ad tangendum, veluti zonam, monile, vel
annulum, porrigebant. Pendente igitur propter absentiam Ministri negotio,
Fratres ob æstivum calorem corpus in capsellam ligneam incluserunt, & in
foveam missum humo leviter obduxerunt. Moxque rumor sonat in populum, corpus
videlicet esse raptum: statimque furibundi omnes in cellam cum gladiis &
fustibus irruentes, nequaquam a cœpto furore quiescunt, donec factum factique
causam curiosius perscrutantes intelligunt.
[35] [Causa, ad
Ministrum,] Veniente autem Ministro ad vesperam, sine mora coram illo sæpe fati
cives assistunt. Petentes igitur ab ipso cum instantia corpus, non solum pro
hoc rationes allegant, verum etiam minas intentant; quod videlicet in causa
cuidam, nec pro rerum dispendio, nec pro periculo mortis, cedant. Quorum
irrationabilem Minister pertinaciam audiens, humiliter eos & caute deduxit;
& ipsum corpus usque in crastinum custodiri rogavit. Mane autem futuro,
[deinde ad Episcopum delata, adjudicatur Fratribus:] qui jam dies erat tertius,
idem Minister ad Potestatem civitatis accessit, ejusque consilium simul &
auxilium postulavit. Qui convocato consilio, sub pœna centum librarum, ne
Fratribus a quoquam violentia fieret statuit, donec audiretur ab Episcopo &
Clero negotium diffiniri: jubens nihilominus ipsum corpus ex communi consensu
omnium custodiri.
[36] Quarta ergo
die Episcopus cum Clero diligenter in causa processit: multisque allegationibus
hinc inde auditis, diffinitivam tandem sententiam pro Fratribus intulit: maxime
quoniam apud ipsos sepulturam Vir Dei, cum morti propinquaret, elegit; cum
quibus, dum adhuc sospes viveret, intrans & exiens comparem se eisdem in
omnibus cohabitatorem exhibuit. Denuntiavit itaque tam Clero, quam omni populo,
ut ad efferendum corpus unanimiter in crastinum convenirent: mandans etiam
Potestati, ut fideliter Fratribus, nequid molestiæ paterentur, astaret. Fecit
igitur Potestas, per medium fluvii, pontem ex navibus coaptari; timens, [quare
versus in seditionem populus,] ne novam præfati cives seditionem forsitan
concitarent; si per fines suos corpus, quod sententia contra se lata perdiderant,
deferri videretur. Sed iis visis illi nihilominus in seditionem versi, pontem
de navibus facto impetu confregerunt; insuper & omni se periculo
pertinaciter offerentes, si quis contra ipsos vel corpus attentare præsumeret,
personasve, seu domos, aut aliquid suorum invaderet. Quod adversa pars audiens
ad arma similiter convolavit, & contra pontis destructores aciem non minus
animosam direxit.
[37] Videntes autem
Fratres tam exitiale civitati imminere discrimen, non modicum timuerunt: [ægre
compescitur a Prætore:] sed & pauperes Dominæ, non minus perterritæ,
deportandum corpus etiam cum precibus obtulerunt. Porro tam ii quam illæ suis
cœpere peccatis quæ acciderant imputare; ac pro dispendio civitatis flebilibus
Dei clementiam vocibus implorare. Tunc Potestas, seditionem non sustinens,
concilium quantocius in Palatium sub præconia voce coëgit: & mali totius
auctores in partem civitatis alteram separavit; eosque, ne quis eorum ipso die
remearet, ad propria, sub omnium suorum discrimine, cum jusjurandi
interminatione constrinxit. Quibus ita gestis, Episcopus cum Clero, Potestas
cum Magnatibus atque Militibus, & innumerabili populi multitudine,
ordinatis ad cellam processionibus pergunt: corpus a fovea subvehunt,
humerosque ad supportandum Optimates quique subjiciunt. [& instituta
processione,] Sic demum, cum hymnis & laudibus, ac luminarium numerositate
copiosissima rutilante, solenniter incedentes, ad S. Mariæ Dei genetricis
ecclesiam veniunt: ubi ipsum, expletis ab Episcopo Missarum solenniis, honorifice
sub die transitus sui quinto sepeliunt.
[38] [celebratur
translatio cum multis miraculis.] Verum divina providentia jam prælibatæ
tumultuationis tempestatem præmitti permisit, qui post paululum tranquillitatis
serenum abundantius diffundere voluit; ut gratiæ secuturæ claritas postmodum
tanto magis splendesceret, quanto turbulentius ipsam tentationis nubilum
præcessisset. Probatur etiam in hoc, licet non secundum scientiam, populi zelus
ad Sanctum. Quanta videlicet veneratione dignum forent, clarescentibus
post miraculis, habituri; pro quo etiam
tanto se, ante miracula, commisere discrimini. Nam tempestate sedata, statim
ipsa die miraculorum prodigia coruscare cœperunt; ita ut, quacumque infirmitate
detenti tumbam ejus contigerent, optatam continuo sanitatem reciperent: Qui
vero accedere vel adduci præ turba non poterant, salvi coram omnibus, etiam præ
foribus in platea fiebant. Excitatur adhæc inenarrabilis devotio populi,
veniensque dignis extollit honoribus merita Viri sancti.
[39] Primi autem
cives de Capite-pontis utriusque sexus, omnes universaliter parvi & magni,
[Fit undique concursus ad ecclesiam,] pedibus discalceati, cum tanta reverentia
& humilitate coram Sancti se tumulo prostraturi venerunt, ut pœnitudine sua
cunctorum ad compassionem corda moverent. Sed & Fratres, maxima pietate
permoti, processionaliter eisdem occurrerunt. Post quos Episcopus civitatis,
omnis Clerus, sacrique Religiosorum Conventus, copiosa cum Magistris multitudo
scholarium, Potestas cum caterva Potentium ac frequentia Militum, aliique
diversorum officiorum professores artium, [multique & grandes cerei
adferuntur.] singulis processionibus ordinatis, decentissime statutis diebus
& horis adveniunt; singulique cereos gestantes in manibus, pedibusque
similiter discalceatis, incedunt. Singulas autem turmas, artificiosa cultuum
formarumque varietate distincti, tantæ magnitudinis cerei præcedebant; ut
singuli, multorum humeris aut quadrigis subvecti, erigi infra tectum ecclesiæ,
nisi detruncati non possent; eosque introferre præ multitudine nimia non
valentes, extra fores in platea statuerent. Hic dies continuantes cum noctibus,
nec frigori cedentes nec æstui, vicissim alii aliis succedebant: sic digna
jugiter laudum præconia, dignaque Deo ac Sancto ejus honorum munia persolvebant.
CAPUT V.
S. Antonii Canonizatio, & miraculorum synopsis.
[40] Post tanta
igitur Christi magnalia, in famulo suo Antonio declarata, celebris fama se
locis circumquaque [positis] diffudit, & diversarum ad hæc civitatum,
provinciarum, linguarum, ac regnorum populos convocavit a: qui turmatim
advenientes, immensas Domino gratias retulerunt; magnificis Sancti merita
laudibus extollentes, [Crebrescentibus miraculis,] ipsamque Paduam tantis
dicatam honoribus beatissimam prædicantes, Extollitur proinde religionis
ecclesiasticæ fides, conteruntur mordaces infidelium dentes, tot ipsius sponsam
calumniis patulo rictu ac rabido lacerare conantes. Clamat igitur ad hæc vox
una concorditer omnium, ut Sancti canonizatio vigilanti studio procuretur,
& ipsa res ad Apostolicæ Sedis audientiam cito nuntietur. Ad hoc itaque
negotium, tam honorabiles conditione, quam gravitate pollentes nuntii
destinantur: [ex mandato Pontificio] qui ut venientes viæ causam exponunt,
gratulanter & benigne Curia Romana recepti sunt. Mirantur audientes ad hanc
tantorum subitationem mirabilium improvisam: quid facto opus sit diligenti
consilio tractant: tandemque certiorem miraculorum inquisitionem, simul &
examinationem venerabili Episcopo, Sanctique Benedicti & Fratrum
Prædicatorum Prioribus Paduanis commendant.
[41] [formantur
processus Paduæ,] Porro reversis cum gaudio nuntiis, Domini Papæ jussio
divulgatur. Concurrunt lætabundi sexus utriusque non pauci, qui sancti viri
beneficia in semet ipsis experti sunt, testimonium perhibere veritati. Datur
igitur attestationibus locus: admittuntur testes, debitis circumstantiarum
cautelis adhibitis: & probata legitime miracula rediguntur in scriptis. Duo
autem, Sedis Apostolicæ legationis officio tunc in Marchia Tarvisina fungentes
Cardinales eo tempore, nutu divino, Paduam venerant: qui rescribendis ad Curiam
litteris suas etiam fide dignas, ad confirmationem veritaris, addebant, super
iis quæ & ipsi de S. Antonio fide jam facta cognoverant. Ad hæc personas
plures, prioribus Religiosis & Clero, cum nobilioribus civitatis atque
Comitibus, [& approbantur Romæ:] plurimum venerabiles eligunt, quos ad
Curiam Romanam, tantarum patrocinio litterarum instructos, iterato
transmittunt. Quibus cum honore receptis, fit novus intra Ecclesiæ Principes
super Sancti canonizatione tractatus: a quibus examinatio miraculorum &
approbatio Domino Sabinensi Episcopo denuo commendatur: quæ & ab ipso
breviter ex insperato, nec non fideliter expeditur.
[42] [absolvendæ
causæ intercedens unus,] Tunc demum quidam illorum inconsuetam in talibus
accelerationem contra processum negotii causabantur, eo quod ab ipsius Sancti
transitu nondum adhuc unius anni tempora volvebantur. Affuit ad hoc nuntiis non
modicum desolatis divinæ providentia pietatis: quæ mirabilius id, quod
differendum omnino non erat, promovit; & uni ex iis qui subitationis
impedimentum prætenderant, suum in hoc per hujusmodi visionem beneplacitum
indicavit. Vidit namque summum Pontificem cum Cardinalibus, in consecratione
cujusdam ecclesiæ, se quoque administrante cum ceteris, occupatum; quoadusque
tandem ad collocandas in altari Reliquias est deventum. Quæsitis itaque
Reliquiis, nec inventis: funus quoddam recens, ex latere coopertum jacens,
apparuit; de quo sibi protinus dari Reliquias Dominus Papa poposcit. [somnio monitus
sententiam mutat,] Quibus, has non esse Reliquias, respondentibus; quantocius
illos jussit accedere, funusque opertum sine mora detegere. Factumque est ut
discooperientibus in tantum Reliquiæ complacerent, ut earum quis primus quid
tolleret, etiam mutuo decertarent. Evigilans autem, ipsos Paduanos, mane facto
præ foribus astantes, invenit; statimque suis visionem Clericis enarravit;
& de Sancti eam Canonizatione congruenter exposuit. Ex hoc igitur in
Canonizationis promotione factus est idem ipse præcipuus; & sic demum
consentientibus cunctis, dies Canonizationis præfigitur opportunus.
[43] Adstat proinde
die statuto Pastor & Pontifex, solennis apparatus gloria decoratus; adstat,
[& Sanctum declarat Pontifex.] inquam, cultu simili ....., Ecclesiarum prælatis,
populique multitudine copiosa circumdatus. Stans igitur, lectis in publicum
& approbatis miraculis, manus in cælum protendit; & Sanctæ Trinitatis
nomine invocato, beatissimum Christi Sacerdotem & Confessorem Antonium
Catalogo Sanctorum adscripsit; festumque ejus, die obitus sui, idibus Junii,
solenniter celebrandum instituit. Acta vero sunt hæc Spoleti, sub die Sancto
Pentecostes, anno incarnationis Dominicæ millesimo ducentesimo tricesimo
secundo; [an. 1232.] Pontificatus autem Domini Gregorii Papæ noni sexto. Quibus
ita peractis, cum summa exultatione Paduam reversi sunt Nuntii, celebrantes
magnifice prætaxato die solennitatem sanctissimi Patris Antonii. Postremo
miracula, solenniter, ut dictum est, approbata, quæ latiori tractatu digesta,
cum personarum nominibus, modisque diversis quibus exhibita sunt, inveni; huic
etiam opusculo summatim & breviter annotabo. [Miraculorum summa hic
proponitur.] In quibus utique decem & novem diversimode contracti
reperiuntur erecti; paralytici quinque solidati; totidemque a gibborum
infirmitate curati; cæci sex illuminati, trium surdorum aures apertæ, &
ejusdem numeri mutorum linguæ solutæ: duo a morbo caduco, totidem a febribus
liberati, sed & duo mirefice mortui suscitati. Quædam vero alia, quæ sub
hac generalitate summatim perstringere nequeo, singillatim breviter explicabo.
[44] [Mulier in
aquas lapsa evadit siccis vestibus:] Quædam mulier, cadens in aquam, S.
Antonium invocavit; cunctisque eam extrahentibus undique madefactis, ipsa sola
prorsus & vestimentis & corpore sicca remansit. Quædam alia mulier
sancti Viri sepulcrum invisere cupiens, dum panichii custodiæ deputata, propter
passerum multitudinem, a loco divertere non auderet; [alia fruges a passeribus
intactas servat:] ipsum panichium ab earumdem avium importunitate omnino
intactum conservari obtinuit, postquam tumulum sancti Viri nonies visitare
promisit. Quidam, desperabiliter naufragio laborantes in mari, confessione
facta S. Antonio se voverunt; [salvantur a naufragii periculo quidam:] moxque
celeriter ad portum salutis, quodam eos lucis radio visibiliter præcedente,
perducti sunt.
[45] Soror quædam
Ordinis pauperum Dominarum, ignem purgatorium gravissime metuens, [pati cupiens
ægrotat & sanatur:] per S. Antonium obtinuit in hac vita purgari: quæ &
durissimis passionibus cruciata, rursus ceterarum interventu Sororum per eumdem
meruit liberari. Quidam puer, matre pro se votum ad Christi famulum faciente,
[item puer voto neglecto recidivus.] a periculoso colli tumore sanatus; eadem
iterum infirmitate, dum mater votum negligeret, est percussus: votoque
postmodum iterato ac reddito, liberatur. Miles quidam, a primæva ætate
hæreticus, ad mensam sedens, de miraculis sancti Viri narrantes audivit: qui
subsannans, cyathum vitreum, quem manu tenebat, in terram ab alto projecit,
[incredulus miraculis Sancti,] dicens; Si vitrum hoc Antonius conservaverit
integrum, hunc utique credo Sanctum. Quo, licet ad petram colliso, tamen
mirabiliter conservato; mox erroribus abdicatis, fide perfecta cœpit credere
Christo. Clericus quidam, miraculorum inquisitionem irridens, [servato quod
terræ alliserat vitro, convertitur.] gravissima passione percutitur: qui
tandem, ad Beatum Antonium voto facto, sanatus, sanctitatis illius professor,
ipsa in se experientia doctus, efficitur.
[46] Multa quoque
alia per B. Antonium miraculose gesta sunt, utique supra scriptis non minus
vera, quamvis non ita solenniter approbata: quorum adhuc perpauca breviter
explicare, [Sancto apparente impeditur destinata Presbyteri cædes,] sed pluriam
libet in generali perstringere. Viri quidam Paduani in mortem cujusdam
Presbyteri conspiraverunt, & occultas eidem in quodam loco insidias
tendunt. Ubi Sanctus Antonius, in effigie alicujus Fratrum, quem illi non
norant, apparuit; eisque, superventurum præstolantibus Sacerdotem, ipse a loco
penitus non recessit. Quem cum juberent, ut inde transiret; indeque transire
nolens, intentionem ipsorum nosse se diceret; suspicati sunt, [brachii sanitas
obtenta amittitur a male usuro.] ne quis eos forsitan prodidisset; & cœperunt
interrogare, quis esset. Qui cum se Antonium esse responderet, stupefactos
nimium, sic a concepta perversitate retraxit; & in publicum confiteri quod
acciderat, gloriam Deo dantes, induxit. Quidam vir, alterum brachiorum inutile
prorsus habens, plenam in illo per S. Antonium meruit sanitatem: Qui beneficium
Domini mox ad pravum pervertere nitens usum, se illius non immerito fecit
indignum. Nam cum, occasione sanitatis accepta, inimicis adhuc ultionem se
diceret redditurum; robore statim perdito, ad pristinum infirmitatis conversus
est statum.
[47] Hæc ad præsens
de S. Antonii miraculis explicando, breviter tetigisse sufficiat: [Epilogus.]
cujus præter hæc meritis gloriosis, a die transitus sui usque nunc, diversimode
tribulatorum necessitates cessant, pericula pereunt; lepra, dæmones, error,
mors, calamitas fugiunt; sani ægrotantes quique resurgunt; vincula captivatis,
naufragantibus maria cedunt; vires & membra perdita repetentes utriusque
sexus omnis ætatis accipiunt: quæ omnia si explicatius quis requirat, qui vere
hæc sentiunt referant, quibus & testimonium veritatis Paduani perhibeant.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
